Hans achterhuis dook in de geschiedenis van Thomas More’s Utopia. Door de eeuwen heen is de tekst opgevat als een serieuze blauwdruk van een ideale samenleving, maar dat gaat geheel tegen More’s bedoeling in. More schreef Utopia nu juist – in het verlengde van Erasmus’ Lof der zotheid – als een boek vol spot, maatschappijkritiek, ironie en zotternij. Intussen bevat Utopia wel degelijk allerlei bruikbare suggesties voor verbetering van wantoestanden in de rechtspraak, van scheefgegroeide machtsstructuren en onrechtvaardige economische verhoudingen. Als het ons lukt om juist die suggesties ernstig op te vatten, dan kunnen we daar nu nog ons voordeel mee doen.

Koning van Utopia
Hans Achterhuis

Korte samenvatting

Het fictieve eiland waar iedereen gelukkig zou zijn, zonder tegenstellingen tussen rijk en arm, stond aan de wieg van de meest verderfelijke totalitaire systemen. Maar wat bedoelde More eigenlijk met zijn Utopia? Achterhuis vat de tekst niet op als de blauwdruk van een ideale samenleving – de gebruikelijke interpretatie – maar als een maatschappelijke satire, net als de Lof der zotheid van Erasmus. Utopia is ‘het land waar niemand heen wil gaan’ en de verteller heet niet voor niets Babellario, een naam die duidt op een ijdele praatjesmaker. Dit brengt Achterhuis tot het verrassende inzicht: Utopiawas geen utopie! Althans niet in de alomvattende betekenis die men daar later aan is gaan hechten, met alle dystopische gevolgen van dien. Achterhuis betoogt dan ook dat er wel degelijk kleine utopieën zijn waarmee we op een vruchtbare manier het hoofd kunnen bieden aan de huidige maatschappelijke crisis. Zulke utopieën zijn de desem van verandering. Wat zou er van ons overblijven als we ons geen voorstelling meer zouden maken van een betere toekomst? Wat als we ons niet meer los zouden kunnen en durven maken van de onrechtvaardigheden van het heden? Utopisch denken kan dus blijkbaar ook in een niet-totalitaire variant. We leggen ons niet neer bij de wereld zoals hij is, we zoeken naar iets beters, we spannen ons daar voor in, maar we koesteren niet de illusie dat we die betere wereld kant en klaar zullen aantreffen. In de traagheid, maar ook in de volharding van het zoeken naar een betere wereld – niet het vinden – ligt de kracht van de utopie.

Een uiterst leesbaar boek met concrete voorbeelden en kritische reflectie.